Réttindi þín í vinnunni

Samkvæmt íslenskum lögum eru laun og önnur starfskjör samið af stéttarfélögum og vinnuveitendum. Þeir setja lágmarksréttindi fyrir alla launþega. Mikilvægt er að þú vitir hvaða kjarasamningur gildir um starf þitt því hann gefur þér upplýsingar um laun, réttindi og skyldur sem gilda um starf þitt. Flestir kjarasamningar eru aðgengilegir á heimasíðu sambandsins.

Mikilvægt er að hafa í huga að laun og önnur kjör sem þú semur við vinnuveitanda geta aldrei verið lægri en kjarasamningur segir. Það er hins vegar alveg í lagi að semja um hærri laun og betri kjör en kjarasamningur segir til um.

Laun og önnur kjör ættu að vera skýr áður en þú byrjar að vinna. Það er erfiðara að semja um þessa hluti eftir að þú hefur hafið störf.

Erlendir starfsmenn ættu að fá laun í samræmi við prófskírteini og starfsreynslu. Hæfni þarf að vera formlega viðurkennd af viðkomandi opinberu yfirvaldi.

Starfsmenn eiga rétt á að lágmarki 11 klukkustunda samfelldri hvíld á hverju sólarhringstímabili og að minnsta kosti einn hvíldardag á viku. Aðstæður geta gert ráð fyrir styttri hvíld.

Matartímar og kaffitímar eru skipulagðir misjafnlega á milli vinnustaða. Máltíðir eru venjulega 30-60 mínútur. Þú ættir líka að fá kaffitíma, venjulega 5 mínútur fyrir hverja unna klukkustund. Mundu að þú átt rétt á matartíma og kaffiveitingum.

Orlofsréttur er tvíþættur; rétt til töku orlofs og réttur til orlofslauna. Allir starfsmenn eiga rétt á sumarfríi.

Orlofslaun eru reiknuð af mánaðarlaunum og eru almennt 10.17%. Orlofslaun er hægt að greiða með einum af eftirfarandi leiðum:

1. Starfsmaðurinn heldur venjulegum launum sínum á meðan hann er í orlofi
2. Orlofslaun eru innheimt á sérstakan bankareikning
3. Orlof er greitt út í hverjum mánuði ofan á laun. Þetta er sérstaklega algengt í tímabundnum störfum

Desemberuppbót er greidd út í desember. Ef þú ert í vinnu fyrstu vikuna í desember EÐA hefur unnið hjá sama vinnuveitanda í 12 vikur samfleytt, átt þú rétt á desemberuppbót.

Orlofsuppbót (I. orlofsuppbót) er greidd út í júní. Ef þú ert ráðinn í lok apríl, byrjun maí, EÐA ef þú hefur starfað hjá sama vinnuveitanda í 12 vikur samfellt á orlofsárinu, átt þú rétt á orlofsuppbót.

Þegar þú veikist eða lendir í slysi og getur ekki farið til vinnu vegna veikinda þinna, átt þú rétt á að vera heima. Íslensk lög veita lágmarksrétt til tveggja greiddra veikindadaga í hverjum unnum mánuði. Tilkynna þarf veikindi til vinnuveitanda, annars gætir þú tapað launarétti í veikindaleyfi.

Ef þú slasast í vinnunni, eða á leið til eða frá vinnu, átt þú rétt á sjúkradagpeningum auk veikindadaga í formi dagvinnulauna í allt að þrjá mánuði. Mundu að tala við stéttarfélagið þitt ef þú slasast í vinnunni.

Kjarasamningar veita launþegum rétt til að vera heima þegar börn þeirra eru veik í allt að tvo daga í hverjum unnum mánuði án taps á dagvinnu- og vaktavinnulaunum. Eftir 6 mánaða vinnu átt þú rétt á 12 dögum fyrir hvert 12 mánaða tímabil.

Mundu að láta vinnuveitanda vita þegar þú þarft að vera heima vegna veikinda barns þíns.

Ráðningarsamningar geta annað hvort verið tímabundnir, svo sem frá 1. júní til 1. september, eða ótímabundnir, það er án lokadagsetningar ráðningar.

Ef ekki segir í ráðningarsamningi að hann sé tímabundinn telst hann ótímabundinn. Í því tilviki verður vinnuveitandi að gefa þér uppsagnarfrest eins og hann er skilgreindur í kjarasamningi þínum.

Sumir vinnuveitendur hvetja starfsfólk sitt til að vinna sem verktakar. Ef vinnuveitandi þinn hvetur þig til að skrifa undir verktakasamning skaltu íhuga vel hvaða afleiðingar það gæti haft fyrir þig.

Ef þú vinnur sem verktaki ertu í rauninni að reka lítið fyrirtæki. Verktaki nýtur ekki sömu verndar og venjulegur starfsmaður.

Verktaki á ekki rétt á

• greitt orlof
• uppsagnarfrestur
• laun í veikindum eða eftir slys

Verktakar verða einnig að leggja fram eigin skatta og tryggingargreiðslur.

Stundum bjóða vinnuveitendur fólki svarta vinnu (stundum kallað svarta vinnu). Samningurinn er venjulega hærri laun gegn því að tilkynna það ekki til skattstofunnar. Svört vinna er ólögleg og kemur launafólki ekki til góða. Svört vinna tryggir launafólki ekki ýmis réttindi sem það annars hefði og getur skipt miklu máli ef verkamaðurinn verður fyrir áföllum eða áföllum.

Mikilvægt er að gera leigusamning við leigusala. Ef þú leigir herbergi eða íbúð af vinnuveitanda þínum ættirðu alltaf að hafa sérstakan leigusamning. Þú hefur ákveðin réttindi sem leigjandi, hvort sem þú vinnur enn hjá vinnuveitanda eða ekki. Þú átt alltaf rétt á uppsagnarfresti, að jafnaði 3 mánuðir fyrir herbergi og 6 mánuði fyrir íbúð.

Það er brot á íslenskum lögum og réttindum launafólks að láta sjálfboðaliða koma í stað starfsmanna í venjulegu starfi. Á Íslandi er sjálfboðaliðastarf aðeins leyfð ef um er að ræða góðgerðarmál sem ekki eru efnahagsleg og menningar- eða mannúðarstarf. Ráðningarsamningar sem kveða á um óhagstæðari kjör en kjarasamningar kveða á um eru ógildir.

Ef þú vilt segja upp starfi þínu, eða vinnuveitandi þinn vill segja þér upp, verður það að gerast með formlegri uppsögn. Kjarasamningar ákveða uppsagnarfrest.

Ef þú vilt segja upp starfi þínu verður þú að gera það skriflega. Uppsagnarfrestur hefst að jafnaði um næstu mánaðamót. Þú verður að vinna út uppsagnarfrestinn þinn og þú heldur öllum réttindum þínum á þeim tíma sem venjulegur starfsmaður.

Atvinnurekandi getur ákveðið við uppsagnir að hann þurfi ekki að vinna út uppsagnarfrestinn. Vinnuveitendum er heimilt að gera þetta en þeir þurfa að greiða full laun fyrir uppsagnarfrestinn. Frá launum má draga aðrar tekjur á uppsagnarfresti.

Mundu að fá skriflega staðfestingu ef vinnuveitandi þinn vill ekki að þú vinnur á uppsagnarfresti.

Ef þér hefur verið sagt upp störfum og hefur ekki enn fengið aðra vinnu ættir þú að skrá þig atvinnulausan á Vinnumálastofnun (Vinnumálastofnun) að öðlast rétt til atvinnuleysisbóta.