Réttindi á vinnumarkaði

Það er mikilvægt að þekkja og passa upp á réttindi sín. Hér fyrir neðan má finna helstu upplýsingar um réttindi á vinnumarkaði. Verkalýðshreyfingin hefur barist fyrir þessum réttindum í rúm 100 ár - stöndum vörð um þau saman.

Yfirlit

Ekki hika við að hafa samband við stéttarfélagið þitt ef þú ert í vafa eða hefur spurningar um réttindi þín

Laun og starfskjör

Um laun og önnur starfskjör er fyrst og fremst fjallað í kjarasamningum milli stéttarfélaga og samtaka atvinnurekenda. Í kjarasamningum eru sett lágmarksréttindi alls launafólks. Það er mikilvægt að vita hvaða kjarasamningur gildir um starfið sitt því samningurinn inniheldur upplýsingar um laun, réttindi og skyldur sem eiga við um starfið. Kjarasamningar eru yfirleitt aðgengilegir á vefsíðum stéttarfélaganna.

Það er grundvallaratriði að laun og önnur starskjör sem þú semur um við atvinnurekanda mega ekki vera lakari en kveðið er á um í kjarasamningi. Það er aftur á móti heimilt að semja um hærri laun og betri starfskjör en þau sem kveðið er á um í kjarasamningi.

Laun og önnur kjör eiga að liggja fyrir áður en þú hefur störf því erfiðara er að semja um slíkt þegar þú hefur hafið störf.

Prufuvaktir eiga alltaf að vera launaðar

Erlendir ríkisborgarar sem starfa á Íslandi eiga að fá laun í samræmi við menntun og starfsreynslu. Menntun og hæfni þarf að fá vottun um hjá viðeigandi opinberum aðilum.

Skoðaðu launaseðilinn þinn

Athugaðu alltaf hvort launaseðillinn þinn stemmi

Nánari upplýsingar

Hvíld og frí

Hvíldartími og frídagar

Vinnandi fólk á rétt á 11 tíma samfelldri hvíld á hverjum sólarhring og minnst einum hvíldardegi á viku. Undantekningartilvik geta heimilað styttri hvíld.

Matar- og kaffitímar

Matar- og kaffitímar eru útfærðir á mismunandi hátt eftir vinnustöðum. Yfirleitt eru matartímar 30-60 mínútur. Þú ættir að fá kaffitíma líka, almennt 5 mínútur fyrir hvern unninn tíma. Mundu að þú átt rétt á matar- og kaffitímum.

Orlof

Orlofsréttur er tvíþættur; annars vegar rétturinn til frítöku og hins vegar rétturinn til að fá greidd laun í orlofi. Allt vinnandi fólk á rétt á sumarfríi eða orlofi.

Orlof er reiknað sem hlutfall af launum, almennt 10,17%. Það er greitt með einhverri af eftirfarandi leiðum:

1. Starfskraftur heldur venjubundnum launum í fríinu
2. Orlofsgreiðslum er safnað á sérstakan reikning
3. Orlofið er greitt út meðfram launum — algengt í tímabundnum störfum

Mundu að þegar þú hættir í starfi áttu að fá greidd orlofslaun vegna ótekins orlofs

Desember- og orlofsuppbót

Desemberuppbót er greidd út í desember. Ef þú varst í vinnu fyrstu vikuna í desember eða ef þú hefur unnið í minnst 12 vikur samfleytt hjá sama atvinnurekanda, áttu rétt á desemberuppbót.

Orlofsuppbót er greidd út í júní. Ef þú ert í vinnu í lok apríl, byrjun maí EÐA ef þú hefur unnið hjá sama atvinnurekanda í 12 vikur samfleytt á orlofsárinu, áttu rétt á orlofsuppbót.

Áunna desemberuppbót á að greiða út við starfslok

Ráðningarsamningur

Það er mikilvægt að fá skriflegan ráðningarsamning við upphaf vinnu.

Í ráðningarsamningi ættu eftirfarandi atriði að koma fram:

• nafn þitt og atvinnurekanda
• vinnustaður
• stutt starfslýsing
• fyrsti starfsdagur
• lengd ráðningar sé hún tímabundin
• mánaðar- eða tímalaun
• lengd vinnudags
• lífeyrissjóður
• tilvísun í kjarasamning

Mundu að semja um starfsskilyrði með skriflegum hætti, bæði þegar þú ræður þig í starf en líka þegar gerðar eru breytingar á starfskjörum þínum

Tímabundin eða ótímabundin ráðning

Ráðningarsamningar geta verið annað hvort tímabundnir, til dæmis frá 1. júlí til 1. september eða ótímabundnir, það er án lokadags ráðningar.

Sé ekki tekið fram í ráðningarsamningi að hann sé tímabundinn er litið svo á að hann sé  ótímabundinn. Í því tilfelli áttu rétt á uppsagnarfresti samkvæmt kjarasamningi.

Verktakar þurfa sjálfir að standa skil á staðgreiðslu skatta og tryggingagjaldi

Verktakar

Sumir atvinnurekendur hvetja starfsfólk sitt til að vinna störf sem verktakar. Ef atvinnurekandinn þinn hvetur þig til að undirrita verktökusamning skaltu huga vel að því hvaða afleiðingar það hefur fyrir þig.

Ef þú starfar sem verktaki ertu í raun að reka lítið fyrirtæki. Verktaki nýtur ekki sömu verndar og venjulegt launafólk.

Ef þú starfar sem verktaki ertu í raun að reka lítið fyrirtæki

veg

Verktakar þurfa líka að standa skil á skattgreiðslum og tryggingagjaldi.

Svört vinna

Stundum bjóða atvinnurekendur starfsfólki svarta vinnu sem felst þá í því að launagreiðslur eiga að vera hærri gegn því að launin séu ekki gefin upp til skatts. Þetta fyrirkomulag er ólöglegt og er ekki í hag starfsfólksins. Svört vinna tryggir fólki ekki margvísleg réttindi sem það annars hefði og sem munar um lendi einstaklingur í áföllum.

Það er mikilvægt að gera leigusamning við leigusala

Húsnæði á vegum atvinnurekanda

Það er mikilvægt að gera leigusamning vegna leiguhúsnæðis. Ef þú leigir herbergi eða íbúð af atvinnurekanda þínum er mjög mikilvægt að gera leigusamning aðskilinn frá ráðningarsamningi. Þú átt viss réttindi sem leigjandi hvort sem þú heldur starfinu eða ekki. Þú átt rétt á uppsagnarfresti, almennt 3 mánuðum fyrir herbergi og 6 mánuðum fyrir íbúð.

Nánari upplýsingar

Það er brot á íslenskum lögum og réttindum verkafólks að láta sjálfboðaliða ganga í störf

Sjálfboðastarf

Það er brot á íslenskum lögum og réttindum vinnandi fólks að láta sjálfboðaliða ganga í störf sem annars væru launuð. Á Íslandi er sjálfboðavinna einungis leyfð í góðgerðarstarfsemi og menningar- eða mannúðarstarfi. Ráðningarsamningar sem segja til um lakari kjör heldur en kjarasamningar veita eru ekki gildir.

Nánari upplýsingar

Uppsögn

Ef þú vilt segja upp störfum eða ef launagreiðandi vill segja þér upp þarf að gera það með formlegri uppsögn. Í kjarasamningum kemur fram hver uppsagnarfrestur á að vera.

Ef þú ætlar að segja upp starfi þínu ber þér að gera það skriflega og miðast uppsagnarfrestur við næstu mánaðarmót. Þú þarft að vinna uppsagnarfrestinn og heldur öllum réttindum á uppsagnarfresti eins og hver annar starfskraftur.

Launagreiðandi tekur stundum þá ákvörðun þegar hann segir starfsmanni upp störfum að starfsmaðurinn þurfi ekki að vinna út uppsagnarfrestinn. Launagreiðanda er þetta heimilt en þá verður hann að greiða starfsmanninum laun út uppsagnarfrestinn. Aðrar tekjur á uppsagnarfrestinum geta dregist frá þeim launum.

Mundu að fá staðfest skriflega vilji launagreiðandi ekki að þú vinnir störf þín út uppsagnarfrestinn.

Ef þér hefur verið sagt upp störfum og þú hefur ekki ennþá fundið annað starf skaltu skrá þig á atvinnuleysisskrá hjá Vinnumálastofnun  til að öðlast rétt á atvinnuleysisbótum.

Vinnuréttur

Nánari upplýsingar um vinnuréttindi má sjá á Vinnuréttarvef ASÍ.

Nánari upplýsingar